Senin, 19 Januari 2015

TEMBANG-TEMBANG MACAPAT





Contoh Tembang Macapat

Mijil
Poma kaki padha dipun eling
Ing pitutur ingong
Sira uga satriya arane
Kudu anteng jatmika ing budi
Ruruh sarta wasis
Samubarang tanduk

Sinom
Nulada laku utama
Tumraping wong tanah Jawi
Wong Agung ing Ngeksianda
Panembahan Senapati
Kepati amarsudi
Sudaning hawa lan nenpsu
Pinesu tapa brata
Tanapi ing siyang ratri
Amemangun karyenak tyas ing sasama

Kinanthi
Saranane wong yun luhung
Betah tapa kurang guling
Elinga solah jatmika
Yen wicara kudu manis
Murih sengseming sasama
Samaning manungsa sami

Dhandanggula
Lamun sira anggeguru kaki
Amiliha manungsa kang nyata
Ingkang becik martabate
Sarta kang wruh ing hukum
Kang ngibadah lan kang wirangi
Sokur oleh wong tapa
Ingkang wus amungkul
Tan mikir pawewehing lyan
Iku pantes sira guranana kaki
Sartane kawruh ana

Asmaradana
Aja turu sore kaki
Ana dewa nganglang jagal
Nyangking bokor kencanane
Isine donga tetulak
Sandang kalawan pangan
Yaiku bageyanipun
Wong melek sabar narima

Gambuh
Aja nganti kabanjur
Barang polah kang nora jujur
Yen kabanjur sayekti kojur tan becik
Becik ngupayaa iku
Pitutur ingkang sayektos

Maskumambang
Maratani mring anak putu ing wuri
Den padha prayitna
Ajana kang kuma wani
Mring biyung tanapi bapa

Durma
Ingkang eling iku ngeling ana marang
Sanak kadang kang lali
Den nedya raharja
Mangkono tindak ira
Yen tan nggugu iya uwis
Teka meneng amung aja sok ngrasani

Pangkur
Sekar pangkur kang winarna
Lelabuhan kang kanggo wong ngaurip
Ala lan becik puniku
Prayoga kawruh ana
Adat waton punika dipun kadulu
Miwah ingkang tata krama
Den kaesthi siyang ratri

Megatruh
Para janma sajroning jaman pakewuh
Kasudra nira andadi
Dahurune saya ndarung
Keh tyas mirong murang margi
Kasetyan wus nora katon

Pocung
Ngelmu iku kalakone kanthi laku
Lekase lawankas
Tegese kas nyantosani
Setya budya pangekese dur angkara


 “GAMBUH”
Samengko ingsun tutur,
Sembah catur setyo lumuntur,
Dhihin: Raga; Cipto; Jiwo; Roso; kaki
Ing kono lamun tinemu,
Tandha nugrahaning Manon.
***
Sembah Raga puniku,
Pakartine wong amagang laku,
Susucine asarana saking warih,
Kang wus lumrah limang waktu,
Wantu wataking wewaton.
***
Ing nguni-uni durung,
Sinarawung wulang kang sinerung,
Lagi iki bangsa khas metokken anggit,
Mintokken kawignyanipun,
Sarengate elok-elok.
***
Thithik kaya santri Dul,
Gajeg kadi santri brahi kidul,
Saurute Pacitan pinggir pasisir,
Ewon wong kang padha nggugu,
Anggere padha nyalemong.
***
Kasusu arsa weruh,
CAHYANING HYANG kinira yen karuh,
Ngarep-arep kurup arsa den kurebi,
Tan weruh yen Urip iku,
Akale haliru enggon.
***
Yen ta jaman karuhun,
Tata titi tumrah tumaruntun,
Bangsa srengat tan winor lan laku batin,
Dadi nora duwe bingung,
Kang padha nembah Hyang Manon.
***
Lire sarengat iku,
Kena uga ingranan laku,
Dhihin ajeg kapindhone ataberi,
Pakolehe putraningsung,
Nyenyeger badan mrih kaot.
***
Wong seger badanipun,
Otot daging kulit balung sungsum,
Tumrah ing rah memarah antenging ati,
Angruwat ruweting batos,
Antenging ati nenungku.
***
Mangkono mungguh ingsun,
Ananging ta sarehne asnapun,
Bedha-bedha panduk panduking dumadi,
Sayekti nora jumbuh,
Tekad kang padha linakon.
***
Nanging ta paksa tutur,
Rehne tuwa tuwase mung catur,
Mbok lumuntur lantarane ring Utami,
Sing sapa temen tinemu,
Nugra ageming kaprabon.
***
Samengko sembah kalbu,
Yen lumintu uga dadi laku,
Laku Agung kang kagungan Narapati,
Patitis teteping kawruh,
Meruhi marang kang momong.
***
Sucine tanpa banyu,
Mung nyunyuda mring hardaning kalbu,
Pambukane tata titi ngati-ati,
Atetep telaten atul,
Tuladan marang waspaos.
***
Mring jatining pandulu,
Panduking ndon dadalan satuhu,
Lamun lugu legutaning reh maligi,
Lagehane tumalawung,
Wenganing alam kinahot.
***
Yen wus kambah kadyeku,
Sarat sareh saniskareng laku,
Kalakone saka eneng ening eling,
Ilanging rasa tumlawung,
Kono adiling Hyang Manon.
***
Gagare ngunggar kayun,
Tan kayungyun mring ayuning kayun,
Bangsa anggit yen ginigit ora dadi,
Marma den awas den emut,
Mring pamurunge lelakon.
***
Samengko kang tinutur,
Sembah katri kang sayekti katur,
Mring Hyang Suksma, Suksmaning sahari-hari,
Arahen dipun kecakup,
Sembahing JIWA sutengong.
***
Sayekti luwih prelu,
Ingaranan pepuntoning laku,
Kalakuwan kang tumrap bangsaning batin,
Sucining lan awas emut,
Mring alaming lama manot.
***
Ruktine ngangkah ngukut,
Ngiket ngruket Tri loka kakukut,
Jagad Agung ginulung lan Jagad cilik,
Den kandel kumandel kulup,
Lan kalaping Alam kono.
***
Keleme mawa limut,
Kalamatan jroning alam kanyut,
Sanyatane iku kanyatahan kaki,
Sajatine yen tan emut,
Sayekti tan bisa amor.
***
Pamete saka luyut,
Sarwa sareh saliring panganyut,
Lamun yitna kayitnan kang miyatani,
Tarlen mung pribadinipun,
Kang katon tinonton ing kono.
***
Nging aywa slah surup,
Kono ana sajatining Hurup,
Yeku Hurup pangarep Uriping Budi,
Sumirat sirat narawung,
Kadya Kartika katongton.

“PUCUNG”
Ngelmu iku : kalakone kanthi laku,
Lekase lawan khas,
Tegese khas nyantosani,
Setya budya pangekese dur angkara.
***
Angkara gung; neng angga nagging gumulung,
Gegolonganira,
Tri loka lekere kongsi,
Yen den umbar ambabar dadi rubeda.
***
Beda lamun; wus sengsem rehing ngasamun,
Semune ngaksama,
Sesamane bangsa sisip,
Sarwa sareh saking mardi marta tama.
***
Taman limut; Durgamengtyas kang weh limput,
Kereming karamat,
Karana karoban ing sih,
Sihing Suksma ngerda sahardi gengira.
***
Yeku patut; tinulat-ulat tinurut,
Sapituduhira,
Aja kaya jaman mangkin,
Keh pra Mudha mundhi lapal makna.
***
Durung pecus; kasusu kaselak besus,
Amaknani lapal,
Kaya Sayid weton Mekkah,
Pedhak-pendhak angendhak gunaning janma.
***
Kang kadyeku; kalebu wong ngaku-aku,
Akale alangka,
Elok jamane den mohi,
Peksa ngangkah langkah met kawruh ing Mekkah.
***
Nora weruh; rosing rasa kang rinuruh,
Lumebeting angga,
Angger padha marsudi,
Kana kene kahanane apa beda.
***
Uger lugu; den ta mrih pralabdeng kalbu,
Yen kabul kabuka,
Ing drajat kajating urip,
Kaya kang wus winahyeng sekar Sri Nata.
***
Basa ngelmu; mupakate lan panemu,
Pasahe lan Tapa,
Yen Satriya Tanah Jawa,
Kuna-kuna kang ginilut Tri prakara.
***
Lila lamun; kelangan nora gegetun,
Trima yen ketaman,
Saserik sameng dumadi,
Tri legowo nalangsa srah ing Bathara.
***
Bthara Gung; inguger graning jejantung,
Jenek Hyang Wisesa,
Sanapa senetan Suci,
Nora kaya kaya si Mudha mudhar angkara.
***
Nora wus; kareme anguwus-uwus,
Uwose tan ono,
Mung janjine muring-muring,
Kaya Buta buteng betah nganiaya.
***
Sakeh luput; ing angga tansah linimput,
Linimpeting sabda,
Narka tan ana udani,
Lumuh ala hardane ginawe gada.
***
Durung punjul; ing kawruh kaselak jujul,
Kaseselan hawa,
Cupet kapepetan pamrih,
Tangeh nedya anggambuh mring Hyang Wisesa.

GANCARAN TEMBANG-TEMBANG MACAPAT

GANCARAN TEMBANG-TEMBANG MACAPAT



GANCARAN TEMBANG MACAPAT


Asmaradana
Gegarane wong akrami
Dudu bandha dudu rupa
Among ati pawitane
Luput pisan kena pisan
Yen gampang luwih gampang
Yen angel, angel kalangkung
Tan kena tinumbas arta

Gancarane : menawa pawitane wong rabi kuwi dudu bandha dudu rupa. Tegese dudu golek wong ayu, dudu wong sugih, dudu kawibawan, lan sapiturute. Ananging among ati pawitane. Atine sapa? Atine wong loro lanang lan wadon. Sebab jodho iku angel-angel gampang. Yen kena ya kena pisan, yen luput ya luput pisan. Ora bisa bola bali. Yen angel ya angel banget. Ora kena dituku nganggo dhuwit.


PANGKUR
Sekar Pangkur kang winarna
lelabuhan kang kanggo wong aurip
ala lan becik puniku
prayoga kawruhana
adat waton puniku dipun kadulu miwa ingkang tatakrama
den keesthi siyang ratri

Gancaranne :
tembang pangkur yang diciptakan
yang digunakan dalam kehidupan
baik dan buruk itu
sebaiknya ketahuilah
adat dan peraturan itu dilihat
dan juga tata krama
niatkanlah setiap hari siang, malam


DANDANGGULA
sakehing kan dumadi makardi
lir Hyang Widhi kan tansah makarya
nguribi jagad tan leren
surya, candra lan bayu, bhumi, tirta kalawan agni
peparing panguripan
mring pamrih wus mungkur
anane nuhoni dharma
iku dadya sastra cetha tanpa tulis
nulat lakuning alam

Gancaranne :
semua yang ada ini berkerja
bahkan Tuhan pun bekerja
menghidupi dunia ini tanpa henti
matahari, bulan, angin, bumi, air dan api
semua bekerja demi kelangsungan hidup tanpa pamrih
dasarnya hanyalah merasa wajib
alam adalah “ilmu nyata”
kita wajib meniru dharmanya

POCUNG
Bapak Pucung.
Cangkeme madhep mandhuwur.
Sabamu ing sendhang.
Pencoanmu lambung kereng.
Prapteng wisma.
Si pucung mutah guwaya.

Bapakpucung.
Renteng-rentengkoyokalung.
Dowokoyoulo.
Pencoanmuwesimiring.
Singdisobo.
Si pucung mung turut kutho.

GANCARANE :
Durung tak gawe…….

Tembang Gambuh

sekar gambuh ping catur
kang cinatur polah kang kalantur
tanpa tutur katula tula katali
kadaluarsa katutuh
kapatuh pan dadi awon

wonten pocapanipun
adiguna adigang adigung
adigang kidang adigung pan hesti
adiguna ula iku
telu pisan mati sampyuh
GANCARANE :
Pupuh yang pertama berisi tentang keutamaan sikap, bahwa dalam kehidupan ini kita harus saling menasehati dan mengingatkan. Yaitu menasehati dalam hal kebaikan agar jika ada kesalahan kita bisa memperbaiki dan kembali kepada jalan yang benar. Konteks dari pitutur itu bisa diterapkan dalam kehidupan berskala sempit maupun luas. Dalam keluarga, ayah sebagai kepala keluarga senantiasa menerapkan fungsi kontrol terhadap anggota keluarganya, istri dan anak-anaknya. Namun sebagai kepala keluarga pun tidak menutup kemungkinan untuk berbuat salah, di sini peran anggota keluarganya adalah untuk mengingatkan. Jika fungsi kontrol itu dapat berjalan dengan baik tentu akan tercipta keselarasan dalam kehidupan rumah tangga. Demikian pula dalam kehidupan bermasyarakat, sangat diperlukan petuah dan nasehat, terutama yang dipandang sebagai tokoh masyarakat menasehati kaum muda agar tidak terseret dalam arus yang negatif. Mengingatkan anggota masyarakat yang mlenceng dari norma dan aturan agar tercipta kehidupan bermasyarakat yang sejahtera. Yang paling luas adalah terhadap kehidupan berbangsa dan bernegara. Merupakan kewajiban kita warga negara memberikan kontribusi menjalankan fungsi kontrol terhadap para pemimpin negara agar keadaan negara yang sedang sakit ini tidak semakin terpuruk ke dalam kebobrokkan.

Pupuh yang kedua merupakan pitutur yang menggunakan contoh hewan yaitu, rusa, gajah, dan ular. Ular terkenal dengan kecepatannya berlari, gajah bertubuh besar dan kuat bertenaga sedangkan ular mengandalkan bisanya yang ampuh mematikan. Dikisahkan dalam pupuh tembang itu akhirnya ketiga hewan yang saling beradu kekuatan tersebut “mati sampyuh” alias tewas secara bersama. Pitutur tersebut mengisyaratkan bahwa manusia apabila mengandalkan kekuatan di dunia fana ini adalah tindakan yang sangat merugi, karena Sang Maha Pencipta memberikan kekuatan terhadap ciptaannya bukan untuk saling mencederai tapi untuk saling melengkapi. Penerapannya makna filosofinya juga dapat berskala kecil maupun besar. Untuk skala kecil tentu dapat dimaknai dengan kearifan kita masing-masing. Dalam skala besarnya, silakan tebak sendiri, dengan mengikuti trending berita saat ini. Semoga dengan mengungkapkan sedikit tentang tembang gambuh yang sarat pitutur ini ada manfaat bagi kita semua.



Jumat, 09 Januari 2015